معارج الوصول إلی معرفة فضل آل الرسول و البتول (کتاب)
کتاب «معارج الوصول إلی معرفة فضل آل الرسول و البتول» تألیف محمد بن یوسف زرندى (۶۹۲-۷۵۷)، در صدد کشف و بیان فضائل نورانى ائمه، مناقب و مقامات عالى، کرامات گسترده، مراتب رفیعه و دیگر ویژگیهاى ایشان بوده است.
معرفی اجمالی کتاب
نویسنده کتاب «معارج الوصول» را پس از تدوین کتاب مشهورش «نظم درر السمطین» و در شیراز نوشت. مؤلف در مقدمه مى‌نویسد این کتاب را به درخواست بعضى از سادات نوشته است.
این اثر که رساله‌اى کوتاه است و با حواشى و پاورقى‌هاى محقق آن محمد کاظم محمودى حجیم شده است، به زندگانى دوازده امام مى‌پردازد. وى در عین حال از صحابه و همسران رسول خدا تجلیل مى‌کند.
این کتاب، مطالبى نادر یا اشتباه نیز در بر دارد مانند آنچه درباره غیبت امام عصر آورده و آن را در سال ۲۹۶ مى‌داند، در حالی که غیبت کبرا در سال ۳۲۹ آغاز شده است.
شیوه نگارش
مؤلف در این رساله گاه از شیوه سجع استفاده کرده و گویا در پردازش و نحوه چینش مطالب کتاب، منابع اختصاصى نگارش یافته در باره ائمه را در اختیار نداشته که از آنها بهره ببرد، چنان که خود در پایان کتاب مى‌گوید در موضوع فضائل ائمه دوازدگانه نوشته‌اى را ندیده که الگوى کار خویش قرار دهد. شیوه دسته بندى مطالب براى همه ائمه یکسان است و پس از بیان آنکه چندمین امام است او را با عبارات بلندى مى ستاید و القاب وى را ذکر مى‌کند، سپس اخبارى را درباره اطلاعات شخصى امام و در پایان هر شرح حال، عنوانى را به سخنان امام اختصاص مى دهد.
نویسنده هر چند همچون شیعیان از ائمه با عنوان «امام» یاد مى‌کند و به ترتیب شیعیان از امام اول تا امام دوازدهم را بر مى شمارد، اما از ویژگى‌هاى دیگرى همچون عصمت امامان سخن نمى‌گوید و از نقل اخبار خوارق عادات به دست ائمه پرهیز کرده و این موارد را گزارش نمى‌کند.
منابع کتاب
مطالب این کتاب در بخش سه امام اول، گزینشى از مطالب کتاب دیگر نویسنده با عنوان «نظم درر السمطین» است. در تدوین کتاب گویا منابع زیادى در دسترس نداشته و به ویژه به منابع شیعیان در زندگانى ائمه دست نیافته است. علاوه بر نظم درر السمطین که به نظر مى‌رسد از منابع اصلى این اثر به شمار مى‌رود، از آثار دیگرى چون السنة الکبیره نوشته عبدالله بن محمد معروف به ابى الشیخ اصفهانى، التبصره ابن الجوزى، و آثار عالمان تصوف مانند حلیه الاولیاء و تاریخ الصوفیه نسوى، و شواهد التصوف ابومنصور معمر نقل مى‌کند و گرایش صوفیانه خود را نشان مى‌دهد. وى اطلاعات شخصى مربوط به امام رضا علیه السلام را از نصر بن على جهضمى نقل مى‌کند.
این کتاب رواج چندانى در میان نویسندگان بعدى نیافته و گویا نویسندگان متقدم شیعى از این کتاب اطلاع نداشته‌اند. برخى از نویسندگان اهل سنت مانند سمهودى (م. ۹۱۱) در جواهر العقدین و قندوزى (م. ۱۲۹۴) در ینابیع المودة از این کتاب استفاده کرده‌اند.
منبع
ویکی نور